از خاک تا افلاک: داستان پروفسور مرتضی اسماعیلی، مردی که پدر هزاران فرزند شد

به گزارش روابط عمومی بنیاد حامیان دانشگاه تهران، پروفسور مرتضی اسماعیلی در مرداد 1310 خورشیدی، در شهر دماوند، در خانواده‌ای کشاورز و زحمتکش به دنیا آمد. دنیای کودکی او با فقدان مادر و چالش‌های زندگی روزمره گره خورده بود. از همان ابتدا، دست‌کم برای برآورده کردن نیازهای اولیه، مجبور به کار و تلاش بود. این سختی‌ها نه تنها او را از ادامه تحصیل بازنداشت، بلکه در او انگیزه‌ای قوی برای شکوفایی ایجاد کرد.

پروفسور اسماعیلی قصه‌ گذران زندگی خود را این‌گونه به یاد آورده است: «در سال‌های اول زندگی هم‌درس می‌خواندم و هم کار می‌کردم. پیش از ورود به دانشکده، کشاورزی و کارگری می‌نمودم.»

به بار نشستن بذر تلاش

پروفسور اسماعیلی، در شرایطی که هم‌زمان با تحصیل، به کار مشغول بود، موفق شد مدرک دیپلم ششم متوسطه را از مدرسه نظام تهران اخذ کند. به‌رغم تلاش‌های شبانه‌روزی برای تأمین هزینه‌های زندگی، نتایج کنکور در سال اول او را با چالشی روبرو ساخت. اما این دشواری‌ها، مانع از ادامه مسیر علمی و حرفه‌ای او نشد. او به استخدام اداره دفع آفات دماوند درآمد و با مشکلات و راهکارهای مرتبط با سم و دفع آفات آشنا شد.

دوره‌ای از جوانی را به اداره فرهنگ رفت و در مدارس مختلف تهران، غرب کرج و رازی حصارک به تدریس فیزیک، شیمی و ریاضی پرداخت. دوران معلمی او، همراه با تلاش‌های علمی مستمر، منجر به دریافت دیپلم طبیعی و تخصصی از دانشسرای مقدماتی شد. او با آزمون ورودی دانشگاه، به دانشکده کشاورزی راه یافت و در سال 1338 با پایان‌نامه‌ای درباره کنه‌های نباتی و درجه فوق‌لیسانس در گرایش دفع آفات نباتی فارغ‌التحصیل شد.

دواندن ریشه‌های علم

سال 1339، طبق قراردادی که بین دانشگاه تهران و یوتا منعقد می‌گردد، افراد برتری مانند پروفسور اسماعیلی عازم آمریکا می‌شوند تا با فنون نوین علوم کشاورزی آشنا شوند. در نهایت موفق به دریافت درجه دکتری در رشته حشره‌شناسی می‌شود. استاد اسماعیلی اعتقاد داشت که: «نباید غر زد، باید شرایط را مساعد و کارکنیم.» این فلسفه زندگی او، نمادی از عزم و اراده قوی او در مسیر علمی بود.

البته که این پایان سفر علمی او نبود. بعدها، در سال 1349، مدرک فوق دکترای رشته ترویج و آموزش کشاورزی از دانشگاه کانزاس و چهارسال بعد، فوق دکترای رشته مدیریت کنترل را از دانشگاه کالیفرنیا کسب می‌کند و به درجه استاد ممتازی دانشگاه تهران می‌رسد. باز هم به طرز خستگی‌ناپذیری در کنفرانس و رویداد‌های علمی گوناگون در نقاط مختلف دنیا شرکت می‌کند، طوری که هم‌کاران و دانشجویانش او را اقیانوس علوم کشاورزی ایران می‌نامند که هر لحظه به معلوماتش اضافه می‌شود.

یک عاشقانه ساده

بعد از بازگشت به خاک سرزمین، با هم‌سفر همیشگی زندگی‌اش هم‌پرواز می‌شود، پروانه آزمایش فرد. در بهار سبز 1343 و در یکی از تورهای علمی دانشکده، با او آشنا می‌شود و در همان دوران دانشجویی با یکدیگر ازدواج می‌کنند. ازدواج آن‌ها نه‌تنها پیوند دو قلب عاشق، بلکه اتحاد دو روح بزرگ و انسان‌دوست بود که در سایه‌ علم شکوفا شد.

یادگاری ماندگار از پروفسور مرتضی اسماعیلی

پروفسور مرتضی اسماعیلی بیش از شش کتاب تألیف و ترجمه کرده، بیش از یک‌صد مقاله علمی نوشته و مشاوره و راهنمایی بیش از صدها پایان‌نامه دانشجویی را برعهده داشته است. او به‌عنوان یک استاد علمی و تحقیقاتی، به‌ویژه در منظر کشاورزان مناطق مختلف تهران، جایگاه ویژه‌ای داشت. پروفسور اسماعیلی با تحقیقات و مطالعات عمیق خود در زمینه‌های مختلف کشاورزی، قدم‌های بزرگی برداشت. تعهد او به بهبود و توسعه کشاورزی، نشان از دلسوزی عمیقش به آینده کشور و بهبود زندگی مردم است. عمر علمی و تحقیقاتی پروفسور اسماعیلی، یادگارهای فراوانی به جا گذاشته است که تا سال‌ها در یادها و دل‌ها باقی خواهد ماند. این یادگارها، گواهی بر تلاش‌های شبانه‌روزی و فداکاری‌های او در عرصه علم و پژوهش است.

روحی بزرگ و وارسته

ویژگی‌های انسانی استاد مرتضی اسماعیلی به اندازه دستاوردهای علمی‌اش مورد احترام و محبت بود. ارتباط صمیمانه و مهربان او با دانشجویان و همکاران، همواره در یادها باقی خواهد ماند. به عنوان یک استاد و مربی، نقش بسیار مهمی در تربیت نسل‌های جدید دانشجویان و پژوهشگران داشته است. او با شیوه‌های آموزشی منحصربه‌فرد خود، همیشه در تلاش بوده تا دانش‌آموزان و همکاران خود را به سمت موفقیت هدایت کند.

دانشجویان او، نه‌تنها از علم او بهره‌مند شده‌اند، بلکه از شخصیت برجسته و انسانی او نیز الهام گرفته‌اند. به نقل از دکتر پروانه آزمایش فرد، پروفسور اسماعیلی اعتقاد داشت که: “ما به غیر از این سه فرزند عزیزمان، هزاران فرزند دیگر داریم که باید برای پیشرفتشان تلاش کنیم.” این جمله، نه فقط کلامی ساده، بلکه فلسفه زندگی او بود که عمیقاً باور داشت که وظیفه‌اش تنها به خانه و خانواده‌اش محدود نمی‌شود.

برای او، هر دانشجو یک فرزند بود، یک مسئولیت که باید برایشان پدری می‌کرد. این عشق بی‌پایان به دانشجویان، در قالب “جایزه حمایتی تحصیلی پروفسور اسماعیلی و دکتر آزمایش‌فرد” نیز تبلور یافته است. این جایزه که به نام این زوج بزرگوار نام‌گذاری شده، هر سال به دانشجویان مستعد اهدا می‌شود. هدف این جایزه، نه‌تنها تشویق به علم‌آموزی، بلکه یادآوری اهمیت مسئولیت‌پذیری و خدمت به جامعه است؛ همان چیزی که مرتضی و پروانه با تمام وجود به آن معتقد بودند.

واپسین زمستان

پروفسور مرتضی اسماعیلی، در زمستان سرد 1376، در اثر سانحه اتومبیل چشم از جهان فرو بست. در میان این درد و ماتم، خانواده استاد اسماعیلی تصمیمی گرفتند که نشان از بزرگی روح و اخلاق والای این خانواده داشت. آن‌ها مقصران حادثه را به طور کامل بخشیدند. خانواده معتقد بودند که اگر پروفسور اسماعیلی زنده بود، با آن خوی بزرگوار و مهربانی که در وجودش نهادینه شده بود، او نیز همین کار را انجام می‌داد.

این بخشش، نه‌تنها یاد و خاطره استاد اسماعیلی را در دل‌ها جاودانه ساخت، بلکه نشان داد که منش نیک و اخلاق والای انسان‌های خودساخته، حتی پس از مرگشان نیز بر شکوه شخصیت آن‌ها می‌افزاید. پروفسور مرتضی اسماعیلی رفت، اما چشمان صدها دانشجو و دانش‌آموخته به راه او روشن می‌ماند. همسر بزرگوارش، بانو پروانه آزمایش فرد نیز به عنوان همراه و همدل همیشگی‌اش، راه او را ادامه داد و میراث او را با عشق و تعهد حفظ کرد.

برای خواندن مطالب بیش‌تر و جذاب‌تر و همراهی با ما در راستای ساختن بنیادی نیک و مستحکم برای دانشگاه و پیش‌بردن مرزهای علم، سایت و صفحات بنیاد حامیان دانشگاه تهران در فضای مجازی را دنبال نمایید.

برای ورود به صفحه جایزه حمایتی تحصیلی بنیاد حامیان:          کلیک کنید     

برای ورود به صفحه آپارات بنیاد حامیان:                               کلیک کنید     

برای ورود به کانال تلگرام بنیاد حامیان:                                  کلیک کنید     

برای ورود به صفحه اینستاگرام بنیاد حامیان:                          کلیک کنید    

برای ورود به کانال واتساپ بنیادحامیان:                                کلیک کنید

نویسنده: گلناز زندکریمی

گرافیست: شقایق دهقانی