به روایت روابط عمومی بنیاد حامیان دانشگاه تهران آلنوش طریان در حوزه خورشیدشناسی یکی از فروزان‌ترین دانشمندان ایران بود. بخش بزرگی از زندگی خود را صرف کار بر روی خورشید و انرژی خورشیدی کرد. او را بانوی نجوم و مادر اخترفیزیک ایران می‌نامند.
ستاره‌ای متولد می‌شود
آلنوش طریان در تاریخ ۱۸ آبان ۱۲۹۹ در یک خانواده ارمنی در تهران متولد شد. پدر و مادر او به زبان‌های فرانسوی، انگلیسی و ارمنی مسلط بودند. آرتو طریان و وارتو طریان، پدر و مادر آلنوش، از هنرمندان بزرگ و نام‌آور تئاتر ارمنیان تهران بودند و حضور پررنگی در این عرصه داشتند. آرتو طریان صاحب “استودیو دراماتیک” بود که جایگاه ویژه‌ای در بین جوانان تهرانی داشت. وارتو طریان نیز در سال ۱۳۱۲ با نمایشنامه “تهدید” به‌عنوان نخستین کارگردان زن ایرانی در هنر تئاتر به شهرت رسید و شعرهای فارسی را نیز دکلمه کرد.
آلنوش و برادرش از کودکی به زبان‌های ارمنی و فارسی مسلط شدند و همچنین زبان‌های فرانسوی، انگلیسی و ترکی را نیز فراگرفتند. او ابتدا در یک مدرسه ارمنی تحصیل کرد و سپس به دبیرستان “انوشیروان دادگر” در تهران رفت. آلنوش در نوجوانی به نویسندگی و ادبیات علاقه داشت، اما با گذر زمان به ریاضیات و فیزیک علاقه‌مند شد و راه پدر و مادرش را در هنر پی نگرفت و به دنبال فیزیک رفت. او در خاطراتش گفته است:
«من به پدرم گفتم می‌خواهم کاری کنم که از عهده هرکسی بر نیاید. از بچگی دیده و شنیده بودم که چطور مردم مثلاً می‌گویند: دخترها نمی‌توانند ریاضی بخوانند یا فلان کار را انجام دهند و این همیشه باعث آزردگی من می‌شد و می‌خواستم ثابت کنم که دختر یا پسر بودن فرقی ندارد و اگر انسان استعداد و پشتکار کافی داشته باشد، از عهده هر کاری بر می‌آید و ثابت هم کردم.»
آبی‌ترین ستاره، گرم‌ترین آن است
شش‌ساله بود که وارد مدرسه ارمنیان تهران شد و نه سال در آنجا تحصیل کرد. سپس، برای تکمیل تحصیلات دوره متوسطه، به مدت دو سال نیز در مدرسه انوشیروان دادگر درس خواند.
«در آن زمان، در مدارس ارمنیان تنها تا کلاس نهم تدریس می‌شد و من، پس از اتمام دوره نه‌ساله در مدرسه ارمنیان، برای تکمیل تحصیلات به مدت دو سال به مدرسه انوشیروان دادگر که متعلق به زرتشتیان بود، رفتم. دلیل انتخاب این مدرسه هم نزدیک بودن آن به منزل ما بود».
آلنوش با نمرات خوب، در اولین و معتبرترین دانشگاه ایران پذیرفته شد و در خرداد ۱۳۲۶ با مدرک لیسانس فیزیک از دانشکده علوم دانشگاه تهران فارغ‌التحصیل شد. سپس به‌عنوان متصدی عملیات آزمایشگاهی در دانشکده علوم دانشگاه تهران مشغول به کار شد. اما در آن سال‌ها درس‌خواندن برای یک زن به این سادگی‌ها نبود. برای گرفتن بورس از دانشگاه سوربن با مخالفت اساتیدش از جمله دکتر حسابی مواجه شد. اما او نمی‌خواست از آرزویش دست بکشد. این بود که با حمایت پدرش به فرانسه رفت و در دانشگاه سوربن پاریس مشغول به تحصیل شد.
برخورد کهکشان‌ها و انفجار سحابی‌ها
در تابستان ۱۳۲۸ برای تحصیل فیزیک به فرانسه رفت و وارد دانشگاه سوربن پاریس شد. آلنوش نزد پروفسور دارموا به تحصیل پرداخت و برای مدتی کوتاهی در آزمایشگاه فیزیک دانشگاه همکار ایرِن کوری، دختر ماری کوری بزرگ بود.
«یکی از بهترین خاطرات من در طی تحصیل در فرانسه آشنایی کوتاه‌مدت من با ایرن کوری، دختر ماری کوری، دانشمند معروف، بود. ماری کوری از دوران بچگی همواره بزرگ‌ترین الگوی من در زندگی بوده است. کارکردن در آزمایشگاه، کنار دختر وی، حتی برای مدتی کوتاه، افتخار بسیار بزرگی برای من محسوب می‌شد.» آلنوش در سال ۱۳۳۵ دکترای فیزیک در گرایش اتمسفر را از دانشگاه پاریس دریافت کرد و باوجود پیشنهاد کرسی استادی در این دانشگاه، به معشوقه‌اش، ایران بازگشت. او به‌عنوان دانشیار در دانشگاه تهران تدریس کرد. درحالی‌که پیشنهادهای کاری با درآمد بالا را به‌خاطر عشق به تدریس و خدمت به کشورش رها کرده بود.
«پیش از آنکه من فیزیک ستارگان را در دانشگاه تدریس کنم این درس وارد دانشگاه‌های ایران نشده بود و تنها علم نجوم تدریس می‌شد آن هم نه در رشته فیزیک بلکه ریاضی. زمانی که از من برای تدریس در دانشگاه دعوت کردند، از آنجا که دستیار دکتر روشن بودم، در ابتدا ترمودینامیک تدریس می‌کردم؛ اما پس از مدتی قرار شد برای اولین‌بار در ایران و به‌صورت مستقل درس فیزیک ستاره‌ها را برای دانشجویان رشته فیزیک تدریس کنم».
آلنوش طریان، اولین زن پروفسور تاریخ ایران؛ ستاره‌ای دنباله‌دار
چند سال بعد، طلسم بورسیه شکسته شد و موفق به دریافت یک بورسیه تحصیلی از دولت فدرال آلمان غربی شد. طریان در فروردین ۱۳۴۰ برای دوره مطالعاتی عازم آلمان شد. او در این دوره به مدت چهار ماه به مطالعه درباره رصدخانه‌های خورشیدی پرداخت و این بار با دانشی دوچندان، ولی همچنان عاشق خاک ایران، به وطن بازگشت. پس از بازگشتش به ایران در دانشگاه تهران به تدریس دروسی مانند ترمودینامیک و اخترفیزیک پرداخت و در تاریخ ۹ خرداد ۱۳۴۳ به مقام پروفسوری ارتقا یافت و اولین زن ایرانی شد که به این افتخار رسیده بود.
آلنوش طریان با تأسیس رصدخانه خورشیدی ایران، نام خود را به‌عنوان “مادر فیزیک خورشید ایران” جاودانه کرد. در آن سال‌های پر التهاب، این شیرزن ایرانی نام و اعتبار خود را زینت‌بخش اولین‌های زیادی کرده بود. عضویت در انجمن ژئوفیزیک دانشگاه تهران و سرپرست دپارتمان مطالعات فیزیک خورشید ایران. او یکی از بنیان‌گذاران رصدخانه خورشیدی ایران بود.
خورشید، ستاره‌ای میان‌سال است
او به تدریس عشق می‌ورزید. شاگردانش را ماه و خورشید آسمان زندگی تصور می‌کرد و آن‌ها را روشنایی‌بخش سال‌های پیری و تنهایی‌اش می‌دانست. او که از موفقیت شاگردان خود بیشترین لذت را می‌برد، چندین بار اعلام کرد که اگر زندگی خود را از اول آغاز کند، همین مسیر را دوباره ادامه می‌دهد.
در سن ۵۹ سالگی درخواست بازنشستگی خود را به ریاست دانشگاه تهران اعلام کرد و یک سال بعد رسماً دانشگاه تهران از نعمت وجود او بی‌نصیب ماند. او زنی خوش‌اقبال بود، ازاین‌جهت که دولت‌مردان و سیاست‌مداران رده‌بالای ایرانی و ارمنی و همچنین جامعه ارمنیان، مشارکت‌های علمی او را ارج می‌نهادند. بارها در طول حیات خود به‌خاطر ۳۰ سال تدریس و تلاش در راه علم مورد تقدیر قرار گرفت.
سهیل، ستاره‌ای که هرگز غروب نمی‌کند
بانوی ستاره‌شناس، خانه خود را به دانشجویان ارمنی بی‌سرپناه اهدا کرد و آخرین سال‌های عمر خود را در خانه سالمندان توحید سپری کرد. آلنوش طریان با عشق بی‌انتهایش به جهان نامتناهی و ستاره‌ها و کهکشان‌های بی‌شمار، ۱۴ اسفند ۱۳۸۹ در سن ۹۱ سالگی تبدیل به غبار کیهانی شد تا قرن‌های بعد، ستاره‌ای از آن متولد شود. ستاره‌ای که وقتی در مسیر حرکتش به خورشید نزدیک شود، دنباله‌ای از خود به جای بگذارد و کسی روی زمین با دیدنش آرزویی را در دل زنده کند.
برای خواندن مطالب بیش‌تر و جذاب‌تر و همراهی با ما در راستای ساختن بنیادی نیک و مستحکم برای دانشگاه و پیش‌بردن مرزهای علم، سایت و صفحات بنیاد حامیان دانشگاه تهران در فضای مجازی را دنبال نمایید.
برای ورود به صفحه جایزه حمایتی تحصیلی بنیاد حامیان: کلیک کنید
برای ورود به صفحه آپارات بنیاد حامیان: کلیک کنید
برای ورود به کانال تلگرام بنیاد حامیان: کلیک کنید
برای ورود به صفحه اینستاگرام بنیاد حامیان: کلیک کنید
برای ورود به کانال واتساپ بنیادحامیان: کلیک کنید
نویسنده: گلناز زندکریمی
گرافیست: شقایق دهقانی
