به گزارش روابط عمومی بنیاد حامیان دانشگاه تهران، سید محمد مشکات فرزند سید علی، در 27 تیرماه 1279 هجری شمسی در خانواده‌ای روحانی از سادات جلیل‌القدر شهر بیرجند، سرزمین علم و ایمان، دیده به جهان گشود. تولد در محیطی آکنده از علم و دین پرورش و تربیت یافت و در دامان جستجو و دانش، بذر آموختن را در خاک وجودش نهاد. خانواده‌اش، مذهبی و اهل کتاب بودند و شوق به دانش‌اندوزی را در جان و دل او ریشه‌دار کردند.
فرزندی از دیار علم و ایمان
محمد مشکات آموزش‌های اولیه‌اش را در مکتبخانه‌های سنتی بیرجند آغاز کرد، بعدها برای ادامه مطالعات خود، مدتی به مشهد، تهران و بین‌النهرین سفر كرد و پس از بازگشت به بیرجند، در مدرسه علمی معصومیه به تحصیل علوم ادبی و فقهی پرداخت و در محضر علمای آن دیار بود. عشق بی‌پایانش به دانش او را واداشت که علاوه بر فعالیت‌های روزمره، زبان فرانسه را نیز فراگیرد. اما این تنها آغاز راه پر فراز و نشیب روزگار او بود.
آموزگار فلسفه
در سال 1296 خورشیدی، به اتفاق چند تن از دوستان خود راهی مشهد شد و در حوزه علمیه مشهد نزد ادیب نیشابوری و آقازاده خراسانی درس خواند. پس از چندی به عتبات عالیات رفت و در آنجا به تکمیل تحصیلات علوم دینی پرداخت. در آنجا بود که آموخته‌های عمیق فلسفه، فقه، و اصول او را به یکی از دانش‌آموختگان برجسته تبدیل کرد. مشکات نه تنها به علوم دینی علاقه‌مند بود، بلکه به ادبیات و فلسفه نیز نگاه ویژه‌ای داشت.
در سال ۱۳۱۱، وزارت معارف او را به تدریس فلسفه در مدرسه سپهسالار دعوت کرد و به سرعت در بین دانشجویان به عنوان استادی برجسته شناخته شد. او با تدریس آثاری چون *شرح منظومه* حکمت حاج ملا هادی سبزواری و *اشارات و تنبیهات* ابن‌سینا، توانست شاگردان برجسته‌ای پرورش دهد و جایگاه خود را به‌عنوان یکی از مهم‌ترین اساتید فلسفه و معقول در ایران تثبیت کند.
جهانی در نقطه پرگار او
در سال ۱۳۱۵ خورشیدی، از دانشگاه تهران در رشته زبان و ادبیات فارسی درجه دکتری دریافت کرد. این موفقیت، گامی مهم در مسیر حرفه‌ای او بود و باعث شد تا در دانشکده‌های مختلف، به‌ویژه دانشکده حقوق و الهیات دانشگاه تهران، به تدریس بپردازد. او به دلیل توانایی خاص خود در ساده‌سازی مفاهیم پیچیده علمی و انتقال آنها با زبان شیوا و روان، به یکی از بنيانگذاران آموزش دانشگاهي الهيات، فقه و فلسفه تبدیل شد و شاگردان بسياري تربيت كرد که هركدام از اعاظم روزگار شدند.
استاد مشکات با وجود مشکلات و محدودیت‌های آن دوران، هیچ‌گاه از طلب علم و خدمت به جامعه‌ی علمی ایران دست نکشید. او در دوران سخت جنگ جهانی دوم و فشارهای ناشی از تحریم‌ها و تنگناهای اقتصادی، همچنان به کار خود در دانشگاه و حوزه ادامه داد. این تلاش و پشتکار بی‌وقفه، شخصیت او را به نمادی از پایداری و استقامت در مسیر علم تبدیل کرد.
به‌رغم تعهد عمیق به میراث علمی و دینی کشورش، همواره نگاهی جهانی به علم داشت. او معتقد بود که دانش نباید مرزهای جغرافیایی را به رسمیت بشناسد و باید همواره در پی تعامل با سایر اندیشه‌های علمی و فرهنگی دنیا بود. این دیدگاه باعث شد که مشکات در مجامع علمی بین‌المللی نیز شناخته شود و به عنوان یکی از چهره‌های برجسته‌ی ایران در سطح جهان مطرح گردد.
قلم استوار و پربار زنده‌یاد محمد مشکات
علاوه بر تدریس، قلمی قوی و بی‌نظیر داشت. او در کنار تدریس، مقالات، کتب و تفاسیر متعددی در زمینه‌های مختلف علوم دینی و ادبیات عرب نوشت که هر کدام به نوبه‌ی خود سهم بسزایی در غنی‌سازی دانش اسلامی و ادبی ایران داشته‌اند. آثار او نه تنها در زمان حیاتش بلکه پس از وفاتش نیز همچنان مورد توجه محققان و دانشجویان قرار دارد.
یکی از ویژگی‌های برجسته او، عشق به کتاب بود. او هرچه داشت، صرف خرید نسخه‌های خطی و کتاب‌های نایاب می‌کرد. عشق به کتاب چنان در او ریشه دوانده بود که برای خرید نسخه‌ای ارزشمند، گاه از شهری به شهر دیگر سفر می‌کرد. حتی روایت است که شبی را پشت در خانه‌ای سپری کرد تا مطمئن شود نسخه خطی مورد نظرش از دست نرفته است.
کتابخانه‌ای از اعماق تاریخ
اوج بزرگواری و عشق سید او به دانش، در سال ۱۳۲۸ خورشیدی رخ داد. او مجموعه ارزشمند کتابخانه شخصی‌اش، شامل ۱۳۲۱ نسخه خطی نفیس، را به کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران اهدا کرد. گفته مي‌شود فهرست اين كتاب‌ها خود كتاب مفصلي است. با این کار، نام سید محمد مشکات در تاریخ دانشگاه تهران و ایران جاودانه شد. با اهدای کتابخانه شخصی‌اش به دانشگاه تهران، گنجینه‌ای بی‌بدیل از دانش را برای نسل‌های آینده به یادگار گذاشت.
اقدام استاد مشکات در اهدای کتابخانه‌اش، تنها نشانه‌ای از سخاوت و عشق او به دانش نبود، بلکه نمادی از این بود که او همواره به آینده نگاه می‌کرد و می‌خواست میراثی جاودان از خود برای نسل‌های بعدی به‌جا بگذارد. این عمل او، نه تنها به غنی‌سازی کتابخانه‌ی دانشگاه تهران کمک کرد، بلکه الگویی از فداکاری و نیکوکاری در راه علم و فرهنگ به‌جا گذاشت.
در آغوش خاک
مشکات از سال ۱۳۵۱ به لندن نقل مکان کرد، جایی که به دلیل مشکلات جسمانی نیاز به مراقبت‌های پزشکی داشت. سرانجام در ۱۸ مهرماه ۱۳۵۹ در لندن دار فانی را وداع گفت. پیکر او به ایران منتقل شد و در حرم حضرت معصومه (ع) به خاک سپرده شد. نام سید محمد مشکات به‌عنوان یکی از پایه‌گذاران و پیشگامان نهضت علمی معاصر ایران، همچنان زنده است. از استاد مشکات بیش از هفتاد کتاب در زمینه تصحیح متون و تألیف باقی مانده است. آثار او در حوزه‌های مختلف همچنان توجه است.
بی‌شک، زندگانی او مثالی زیبا از تلاش بی‌پایان برای دانش‌اندوزی و خدمت به جامعه است. امروز، کتابخانه‌ای که استاد سید محمد مشکات به دانشگاه تهران اهدا کرد، به عنوان بخشی از میراث فرهنگی و علمی ایران شناخته می‌شود.
از پسر ایشان نقل است که استاد مشکات بر مهر خاتم خود اين آیه قرآنی را نوشته بود:
«افوض امري الي‌الله و الله بصير بالعباد».
برای خواندن مطالب بیش‌تر و جذاب‌تر و همراهی با ما در راستای ساختن بنیادی نیک و مستحکم برای دانشگاه و پیش‌بردن مرزهای علم، سایت و صفحات بنیاد حامیان دانشگاه تهران در فضای مجازی را دنبال نمایید.
برای ورود به صفحه جایزه حمایتی تحصیلی بنیاد حامیان: کلیک کنید
برای ورود به صفحه آپارات بنیاد حامیان: کلیک کنید
برای ورود به کانال تلگرام بنیاد حامیان: کلیک کنید
برای ورود به صفحه اینستاگرام بنیاد حامیان: کلیک کنید
برای ورود به کانال واتساپ بنیادحامیان: کلیک کنید
