جایزه حمایتی تحصیلی استاد هادی عالمزاده – سخاوت قلم، وقار حضور – به گزارش روابط عمومی بنیاد حامیان دانشگاه تهران در سپیده‌دم سده‌ای پرتنش و پرفراز، در شهر اراک، نغمه‌ای از نسل دانایی برخاست؛ نغمه‌ای که نامش هادی عالمزاده بود. مردی که در سال ۱۳۱۶، چشم به جهان به جهان گشود. پس از اتمام تحصیلات متوسطه، راهی دانشگاه تهران شد؛ جایی که در آن، سرآغاز شکفتن یک اندیشه ماندگار رقم خورد. ابتدا در رشته فرهنگ و تمدن اسلامی، سپس در زبان و ادبیات فارسی، مدارج عالی را طی کرد. اما این برای عطش علمی او کافی نبود.
در ادامه، مقطع کارشناسی ارشد را در رشته فلسفه و علوم تربیتی در دانش‌سرای عالی تهران سپری کرد؛ و سرانجام، در سال ۱۳۵۵، با دریافت دکترای تخصصی در رشته فرهنگ و تمدن اسلامی از دانشگاه تهران، شایستگی خود را در مقام یک اندیشمند تراز اول به اثبات رساند.
معلم، مدیر، مولف
سال‌هایی از جوانی‌اش را در خدمت آموزش و پرورش گذراند. در مقام دبیر، مدیر مدرسه و کارشناس ارشد آموزشی، ارزش‌های انسانی را در جان شاگردانش نشاند. این تجربه نخستین، سکوی پرشی شد برای او که بخواهد آموزگاری شود برای نسل‌هایی از پژوهشگران و استادان تاریخ تمدن اسلامی. پس از دریافت درجه دکتری، راهی خراسان شد و در دانشگاه فردوسی مشهد، به عنوان استادیار و مدیرگروه آموزشی فرهنگ و تمدن اسلامی به تدریس پرداخت. روزگار او در مشهد، فقط به کلاس و درس محدود نشد؛ با مدیریت روزنامه خراسان، گام در عرصه رسانه نهاد و دغدغه‌های فرهنگی خود را در بستر جامعه منتشر کرد.
آغاز فصلی تازه در دانشگاه
با بازگشت به تهران در دهه ۶۰، مسیری نو برای او گشوده شد. در دانشگاه تهران، از استادیاری تا استادتمامی را طی کرد و علاوه بر تدریس، مدیریت گروه فرهنگ و تمدن اسلامی را نیز برعهده گرفت. او بی‌هیاهو، ولی با تأثیر، در قلب دانشگاه و ذهن دانشجویان جای گرفت. دکتر هادی عالمزاده در طول سالیان، همواره دستی بر قلم و دلی در گرو تربیت داشت. از ویراستاری مجلات علمی گرفته تا راهبری رساله‌های دکتری، با دقتی بی‌بدیل، نقشی سازنده در بالندگی علم تاریخ داشت. شاگردان بسیاری که امروز استادند، گواه روشن راهی‌اند که او پیمود.
استاد واژه و واقعه
ذهنی ساختارمند، حافظه‌ای تاریخی، و قلمی روشن، او را به همکاری با بنیادهای معتبر علمی کشاند. از مهم‌ترین عرصه‌های حضور موثر او، دایره‌المعارف بزرگ اسلامی بود؛ پروژه‌ای سترگ که تاریخ و فرهنگ این سرزمین را در گستره‌ای دانش‌نامه‌ای بازتاب می‌داد. او در این مرکز، ویراستار محور اول دایره‌المعارف شد؛ جایگاهی حساس که نیازمند دقت، دانش گسترده و اشراف کامل بر متون کلاسیک و معاصر بود.
در کنار آن، مدیریت گروه پژوهشی فرهنگ و تمدن در دانشنامه جهان اسلام نیز بر عهده او بود. حضور او در بنیاد دایره‌المعارف اسلامی و دانشنامه شبه‌قاره هند، با نگارش و ویرایش بیش از ۳۰ مدخل پژوهشی همراه شد. بی‌اغراق، حضور علمی او در این نهادها، چهره‌ی تاریخ‌نگاری اسلامی را در زبان فارسی غنا بخشید و بسیاری از مدخل‌ها را از سطح توصیف صرف، به سطح تحلیل و تعمق رساند.
جهان اسلام در صدر آثار استاد هادی عالمزاده
از برجسته‌ترین آثار دکتر عالمزاده، باید به تألیف کتاب «تاریخ‌نگاری در اسلام» اشاره کرد؛ اثری که با همکاری دکتر سید صادق سجادی به رشته تحریر درآمد و در سال ۱۳۷۵ توسط سازمان مطالعه و تدوین کتاب‌های دانشگاهی (سمت) منتشر شد. این کتاب، نخستین تلاش منسجم و روشمند در زبان فارسی برای بررسی مکاتب، روش‌ها، شیوه‌ها، انگیزه‌ها و منابع تاریخ‌نگاری اسلامی بود. کتاب، در شش فصل مجزا و با نثری دقیق و علمی، به بررسی موضوعاتی چون جایگاه تاریخ نزد مسلمانان، منشا تاریخ‌نگاری اسلامی، انواع تاریخ‌نگاری، مکاتب جغرافیایی (مدینه، عراق، ایران، شام، اندلس) و شیوه‌های تدوین و طبقه‌بندی تاریخی می‌پردازد. نگارندگان، در پیش‌گفتار با تاکید بر جوان بودن این رشته در حوزه زبان فارسی، از یک سال تحقیق مستمر و بهره‌گیری از منابع اصیل عربی و لاتین سخن گفته‌اند. این اثر به عنوان متن آموزشی رسمی در دانشگاه‌های ایران پذیرفته شده و به‌حق می‌توان آن را یکی از منابع مرجع در آموزش تاریخ‌نگاری اسلامی دانست.
مقالات و دریای پژوهش استاد
بیش از ۱۵ مقاله علمی پژوهشی از دکت هادی عالمزاده در مجلات علمی معتبر منتشر شده است. او در مقاله‌ی «بررسی پیشینه تاریخ‌نگاری عاشورا» با دقتی روشمند، بر فقدان تحلیل تاریخی در منابع اولیه تاریخی تاکید کرده و به تفکیک روش‌های روایی، ترکیبی و تحلیلی پرداخته است. این مقاله خوانش تازه‌ای از منابع تاریخی قرون اولیه ارائه می‌دهد، و نشان‌دهنده دغدغه‌ی همیشگی او برای پالایش متون تاریخی و شناخت حقیقت از دل روایت‌هاست.
از تدریس تا تربیت
آنچه دکتر عالمزاده را از یک محقق متمایز می‌سازد، توان و تعهد او در تدریس و تربیت نسل‌های آکادمیک است. او تاکنون راهنمای بیش از ۲۰ رساله دکتری و ۴۰ پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه‌های تهران، تربیت مدرس و شهید بهشتی بوده است. شاگردان او، امروز خود در مقام استادان، بر کرسی‌های دانشگاهی تکیه زده‌اند و اندیشه استاد را در نسل‌های بعدی بازتاب می‌دهند. یکی از شاگردان برجسته‌اش، دکتر مخبر دزفولی، درباره او نوشته است:
«استاد دکتر عالمزاده، از آن دسته استادانی است که به آسانی قدرشان شناخته نمی‌شود. فروتنی‌اش، دقت مثال‌زدنی‌اش، و التزام بی‌چون و چرایش به درستکاری علمی، او را به الگو بدل کرده است. او بیشتر از آن‌که کتاب بنویسد، استاد تربیت کرده و جامعه دانشگاهی را از این طریق زنده نگه داشته است.»
معمار زمان و نهادساز خرد
در میان آنانی که تنها به درس و مقاله دل‌خوش‌اند، کمتر کسی را می‌توان یافت که هم معلم باشد، هم مؤسس، هم پژوهشگر، و هم سیاست‌گذار فرهنگی. دکتر هادی عالمزاده، از آن دسته استادانی است که دانش را در نهاد می‌جوید؛ نهادهایی که ساختار می‌سازند، فکر تولید می‌کنند، و آینده علم را پی‌ریزی می‌نمایند.
از جمله مهم‌ترین عرصه‌های حضور سازمانی و مدیریتی دکتر عالمزاده، می‌توان به پژوهشکده تاریخ علم دانشگاه تهران اشاره کرد. او از سال ۱۳۸۰ به ریاست این مرکز منصوب شد؛ مرکزی که هدفش پژوهش و آموزش در باب تاریخ علوم در تمدن اسلامی بود.
آشتی سنت و تجربه در خانه اندیشه
پژوهشکده تاریخ علم، در دوران مدیریت دکتر عالمزاده، ساختاری چهارگانه با گروه‌های تخصصی در زمینه‌های تاریخ ریاضی، تاریخ نجوم، تاریخ پزشکی و داروسازی، و تاریخ فیزیک و فناوری یافت. اما آنچه این ساختار را از صورت صرف به سیرت بدل ساخت، نگرش ژرف استاد بود. نگرشی که تاریخ علم را آینده‌اندیشی می‌دانست.
با شکل‌گیری شورای پژوهشی ۹ نفره متشکل از استادان دانشکده‌های الهیات، ادبیات، علوم انسانی و علوم پایه، مسیر پژوهش و برنامه‌ریزی راهبردی در این پژوهشکده روشن‌تر شد. دکتر عالمزاده در تمام این سال‌ها با صلابت فکری و انضباط مدیریتی، پژوهشکده را از رکود به پویایی رساند.
یکی دیگر از دستاوردهای مهم دوران مدیریت استاد، انتشار مجله علمی ـ پژوهشی «تاریخ علم» بود. این نشریه، با سردبیری او، بستری شد برای انتشار یافته‌های نوین در حوزه تاریخ علوم اسلامی؛ از نجوم و ریاضی گرفته تا طب و داروسازی.
کتاب‌هایی که ماندگار شدند
برای مردان بزرگ علم، گاه یک کتاب، بیش از صدها ساعت سخنرانی و کلاس، بر ذهن جامعه علمی اثر می‌گذارد. دکتر هادی عالمزاده از آن دسته استادانی‌ست که نثرش، آرام اما کوبنده، زبانش سنجیده و سرشار از دقت است؛ چرا که او خود را وام‌دار نسل آینده می‌دانست و نه اسیر هیاهوی لحظه‌ها.
مهم‌ترین اثر استاد، کتاب «تاریخ‌نگاری در اسلام» است که با همکاری دکتر سید صادق سجادی، توسط سازمان مطالعه و تدوین کتب دانشگاهی (سمت) در سال ۱۳۷۵ منتشر شد. این اثر در پاسخ به نیاز دیرینه نظام آموزش عالی ایران به متنی جامع، دقیق و آموزشی در زمینه تاریخ‌نگاری اسلامی نگاشته شد.
بی‌راه نیست اگر گفته شود که کتاب‌های دکتر عالمزاده، در پیوندی متقابل با جلسات درس او نوشته شدند. درس‌های او در دانشگاه تهران، الزهرا، تربیت مدرس و فردوسی مشهد، به گفته شاگردانش، شبیه به کاوش در مخزن تاریخ بود.
آواز بی‌فریاد
در روزگاری که گاه نام‌ها بلندتر از کارها به گوش می‌رسند، دکتر هادی عالمزاده، خود را در سکوت فرو برد تا صدای علم باشد، نه صدای خود. او نه اهل رسانه است، نه در پی هیاهو. از این‌رو، بسیاری از آنچه کرده، در هاله‌ای از فروتنی گم شده و جز شاگردان نزدیک و همکاران مستقیمش، کمتر کسی بر وسعت واقعی خدمات او واقف است.
یکی از این افراد، دکتر مخبر دزفولی، استاد تاریخ تمدن اسلامی و از شاگردان مستقیم دکتر عالمزاده است. او در مقاله‌ای با عنوان «در محضر استاد» که در شماره ۳۵۲۰ روزنامه ایران به تاریخ ۲۰ آذر ۱۳۸۵ منتشر شده، درباره استادش چنین می‌نویسد:
«دانش بسیار، با فروتنی عالمانه و دوری از هرآنچه بوی ریا و شهرت‌طلبی می‌دهد، شناخت او را برای دیگران دشوار کرده است. سال‌هاست با کوششی وصف‌ناپذیر، زودتر از همه بر سر کلاس درس حاضر است و تا واپسین لحظه، مشغول تدریس و انتقال تجربیات ارزشمندش به دانشجویان دکتری است.»
دانش، اگر به خدمت نیاید، دیوار کتابخانه است
برای استاد هادی عالمزاده، علم نه زینت کاغذ است، نه وسیله‌ای برای ارتقاء رتبه و عنوان. او از آغاز، دانش را ابزار تعالی انسان و آبادانی جامعه می‌دانست. در همین راستا، تمامی سهام خود در شرکت چندمنظوره دانشگاه تهران را وقف «صندوق نیکوکاری دانشگاه تهران» کرد. این اقدام، نشانه‌ای از ایمان عمیق او به رسالت علمی و فرهنگی دانشگاه است و تجلی بارزی‌ست از همان اخلاقی که سال‌هاست در کلاس‌هایش تدریس می‌کند؛ اخلاقی که صداقت، فروتنی و خدمت بی‌منت را در جان خود دارد. در بسیاری از یادداشت‌ها و گزارش‌های مرتبط با صندوق نیکوکاری دانشگاه تهران، از این وقف به عنوان «نخستین اقدام نمادین یک استاد فعال دانشگاهی در زمینه وقف سهام شرکتی به دانشگاه» یاد شده است که حالا در قالب جایزه حمایتی تحصیلی دکتر هادی عالمزاده قرار گرفته است.
در جلسه‌ای که به مناسبت تقدیر از این عمل نیکو برگزار شد، یکی از استادان حاضر چنین گفت:
«اگر دکتر عالمزاده جز این یک کار در عمرش نکرده بود، باز هم باید نامش را در صدر استادان خیر و فرهیخته این سرزمین می‌نوشتیم».
میراث ملموس و ناملموس؛ از وقف سهام تا وقف اندیشه
اگر روزی دانشجویی کتاب «تاریخ‌نگاری در اسلام» را گشود و از لابه‌لای سطرهای آن، نوری از بینش و دقت دید؛ اگر روزی پژوهشگری مدخلی از دایره‌المعارف بزرگ اسلامی را خواند و لذت علمی ناب را چشید؛ اگر روزی استادی به یاد آورد که چگونه معلمش تا آخرین دقیقه کلاس ایستاده و با شوق درس داده… همه‌ی این‌ها میراث دکتر هادی عالمزاده است. او از آنانی‌ست که تاریخ را نگاشت، اما خود را در تاریخ ننوشت؛ از آنانی‌ست که اسم را برای رسم نخواست، بلکه برای اثر باقی گذاشت.
دلی که غیب نمای است و جام جم دارد ز خاتمی که دمی گم شود چه غم دارد
نه هر درخت تحمل کند جفای خزان غلام همت سروم که این قدم دارد
برای خواندن مطالب بیشتر و جذاب‌تر و همراهی با ما در راستای ساختن بنیادی نیک و مستحکم برای دانشگاه و پیش‌بردن مرزهای علم، سایت و صفحات بنیاد حامیان دانشگاه تهران در فضای مجازی را دنبال نمایید.
برای ورود به صفحه جایزه حمایتی تحصیلی بنیاد حامیان: کلیک کنید
برای ورود به صفحه آپارات بنیاد حامیان: کلیک کنید
برای ورود به کانال تلگرام بنیاد حامیان: کلیک کنید
برای ورود به صفحه اینستاگرام بنیاد حامیان: کلیک کنید
برای ورود به کانال واتساپ بنیادحامیان: کلیک کنید
نویسنده: گلناز زندکریمی
گرافیست: شقایق دهقانی
